فیزیک اتمی(Atomic Physics)
دید کلی
از
شیمی و
مفاهیم اولیه فیزیک کاملا معلوم است که تمام اجسام از ذرات بسیار کوچک و منفرد ، یعنی
اتمها و
مولکولها تشکیل شدهاند. اتم کوچکترین ذره یک
عنصر شیمیایی معین است. ملکول ذره مرکبی شامل چندین اتم است.
خواص فیزیکی و شیمیایی عناصر با خواص اتمهای این عناصر معین میشوند. فیزیک اتمی شاخهای از علم گسترده
فیزیک است که
ساختار اتمی را در ابتدا مورد بحث قرار داده و مدلی استاندارد برای آن ارائه میدهد. در این علم چشمههای مختلف ذرات و پرتوها و
آشکارسازی مربوط به آنها مورد بحث قرار می گیرد و به سوالات فراوانی در مورد
ماده و
ساختار آن که میتواند برای فرد مطرح باشد، پاسخ داده میشود.
تاریخچه
تا اواخر قرن نوزدهم اعتقاد بر این بود که اتمها ساده ترین ذرات ماده و غیر قابل تقسیم هستند. ولی پیشرفت
علم این نظر را رد کرد. ثابت شد که اتمها ،
ذرات بنیادی نیستند و اجسام پیچیدهای هستند. این امر ، مثلا از
نورشناسی به خصوص از
نظریه الکترو مغناطیسی نور نتیجه شد. ثابت شده است که
امواج الکترو مغناطیسی ، و به همین ترتیب
نور ، موقع حرکت شتابدار
بارهای الکتریکی گسیل میکنند. ولی اتمهای ماده نیز میتوانند نور ، یعنی
امواج الکترو مغناطیسی مرئی گسیل دارند، که طیف گسیلی شاخص هر اتم را تشکیل میدهد. پس میتوان نتیجه گرفت که اتم حاوی ذراتی الکتریکی است که میتوانند حرکت کنند. این مطالب مفاهیم اولیهای هستند که برای مطالعه فیزیک اتمی لازم است.
بسیاری از مردم میدانند که
اتم در زبان یونانی به معنی تقسیم ناپذیر ، زاییده فکر
ذیمقراطیس است که 23 قرن پیش میزیست و تعلیم میداد. برای وی این تصور محال بود که اجسام مادی بتوانند بیحد و حصر تقسیم شوند. او ، فرض مسلم میدانست که باید ذراتی نهایی با اندازهای کوچک وجود داشته باشد که تقسیم کردن آنها به ذرات کوچکتر امکانپذیر نباشد. ذیمقراطیس چهار نوع اتم میشناخت که عبارت از اتمهای
خاک ،
آب ،
آزمایشهای مربوط به هوا و
آتش بود.
او عقیده داشت که انواع اجسام شناخته شده ،از ترکیبات گوناگون این چهار عنصر نتیجه میشوند. نظریههای وی ، که در آغار قرن نوزدهم توسط
شیمیدان انگلیسی ،
جان دالتن ، پذیرفته و به مبنای تجربی محکمی استوار شد،
اساس شیمی جدید را تشکیل میدهد، با آنکه اکنون میدانیم که اتمها اصلا تقسیم ناپذیر نیستند و عملا ساختمان درونی پیچیده دارند. با پیشرفت علوم مختلف فیزیک و ایجاد موضوعاتی چون
فیزیک جدید ، شاخه فیزیک اتمی بوجود آمد و مطالعه مربوط به اتم و
ساختار ماده و
نظریههای کوانتومی در این شاخه از فیزیک مورد بحث قرار گرفت.
اهمیت فیزیک اتمی
تکامل فیزیک اتمی و
هستهای به کشف قوانین جالبی حاکم بر رفتار
ذرات بنیادی سازنده
هستهها ، اتمها و مولکولها منجر شد. این قوانین معروف به
قوانین مکانیک کوانتومی ، با قوانین برگرفته از مشاهده
حرکت اشیای بزرگ ، موضوع مطالعه
مکانیک کلاسیک ، به کلی متفاوتند. باید یادآوری کرد که در
فیزیک ، اتمها و سازندههایشان ، یعنی هستهها و
الکترونها ، همچنین ذرات دیگر در
مقیاس اتمی و زیر اتمی را ریز ذره مینامند. قوانین حاکم بر این ذرات را
قوانین عالم صغیر « میکرو کوسم ) نامیدهاند. اجسام تشکیل شده از شمار خیلی زیادی از ریز ذرات ، جهان معروف به
عالم کبیر « ماکروکوسم ) را تشکیل میدهند که نه فقط اشیای « انسان اندازه » بلکه اجسام خیلی بزرگ نظیر
ستارگان ،
سیارات و سایر
اجرام آسمانی را نیز در بر میگیرد. با به کار گیری این واژگان میتوان احکام دقیقتری تنظیم کرد.
قوانین
مکانیک معمولی عالم کبیر برای توضیح رفتار ریز ذرات بسیار نارسا و خام هستند. در عوض ،
قوانین مکانیک کوانتومی را میتوان علاوه بر ذرات ریز ، در مورد پدیدههای معمولی نیز به کار برد. در حالت اخیر نیز نتایج مشابه نتایج حاصل از
مکانیک کلاسیک هستند و از تایید آزمایش برخور دارند. بنابراین مکانیک کلاسیک را باید تقریبا اول برای قوانین جهان واقعی تلقی کرد که برای اجسام بزرگ کفایت میکنند.
مکانیک کوانتومی دقیقتر و به واقعیت نزدیکتر است یعنی نظریه عمومیتری است و درباره اجسامی که جرمشان از ریز ذرات خیلی بزرگتر و در حیطه مکانیک کلاسیک قرار دارند نیز به کار میرود. همچنین باید توجه داشت که حتی در
فیزیک کلاسیک نیز پدیدههایی وجود دارند که آنها را فقط به کمک مکانیک کوانتومی میتوان توضیح داد ، که
ابر رسانندگی جامدات و |ابر شارگی هلیم از این گونه هستند. بنابراین از آنچه گفته شد میتوان به اهیمت فیزیک اتمی پی برد.
موضوعات اساسی فیزیک اتمی
کاربردهای فیزیک اتمی